Never ever ever ever again

Interview met Lisa Hompes

Wat is jouw ervaring met de dood?

De dood van Sam kwam als een enorme schok. Hij kwam als tiener in onze vriendengroep op Ibiza. Hij was Schots en een ras-entertainer. Sam was er altijd voor anderen. Hij was zo echt, zo grappig, zo zichzelf, een moeiteloze verbinder. Iedereen hield van hem, hij liet zien wat echt belangrijk was. Hij bracht iedereen samen. Hij verongelukte in Bella, zijn oude, rode auto, en al onze vrienden kwamen meteen naar Ibiza. De begrafenis was uiteindelijk pas een week later en die week hebben we samen doorgebracht.

Hoe was dit voor jou?

De dag van de uitvaart was heel apart. Het minder mooie deel – maar dat is mijn ervaring, mijn gevoel – was het begin. De eerste toespraken waren van Sam zijn ouders en familie. Het was gewoon heel gek om ze over hem te horen praten, ik vroeg me af of ze wel dezelfde Sam kenden. En toen kwamen wij, de vrienden. We waren helemaal kapot, sommigen moesten weglopen om te huilen en kwamen dan weer terug, maar het was zo echt. Voor mij was die dag heel moeilijk. Ik schrijf heel veel en die ochtend wilde ik iets opschrijven voor het afscheid, maar ik kon geen woorden vinden om te zeggen hoeveel Sam voor mij en voor anderen had betekend. Ik wou dat het klopte, ook voor hem. Ik heb toen berichtjes op zijn voicemail ingesproken. Die hele speech en alles wat ik voelde heb ik aan hem zelf verteld. Tijdens de uitvaart kon ik het gewoon niet voor anderen, ik zat mezelf in de weg. Ik heb mijn woorden later opgeschreven in een brief en die met de kist mee het vuur in gestuurd, want Sam is gecremeerd.

Hoe was Sam’s dood voor jullie vriendengroep?

Het was zo bizar dat Sam dood was dat alle grenzen wegvielen. Alles kwam naar boven, alle verhalen, alle verdriet. Alles kon: huilen, lachen, schreeuwen, ruzie maken, dansen, helemaal jezelf zijn. Wat we daar hebben beleefd is met niets te vergelijken. We aten en sliepen iedere dag ergens anders, maar we kwamen de hele tijd samen. Iedereen mocht zijn emoties uitleven, ieder op zijn eigen manier en eigen tijd. Je kon je ongegeneerd in iemands armen laten vallen om te huilen en je werd opgevangen. Ik heb nog nooit zo intens meegemaakt dat tijdens een crisis alles wat niet belangrijk is en wat afstand schept wegvalt. Gewoon van tafel geveegd, geen weg tot samen, gewoon samen. Een vriend zei dat iemand die overlijdt vanaf dan altijd bij je is, dat je die met je mee draagt. Dat vond ik heel mooi.

Wat zou je anderen willen meegeven over jouw ervaring met de dood?

Maak nieuwe rituelen, los van oude rituelen waar we ons tegen afzetten. Samen zijn als ritueel, ‘just be there, bring all of yourself, no matter what’ als ritueel. Iedereen neemt iets van zo’n ritueel mee en geeft het door.

En sta open voor vriendschap met ouderen, met iemand die heel veel heeft geleefd en zelf een verzameling van leven is geworden. Of juist met een heel jong iemand. Intergenerationele vriendschap dus, ook buiten je vrienden om.

Denk je wel eens na over jouw laatste levensfase? Over wat je wilt nalaten als je dood gaat?

Daar heb ik nooit zoveel over nagedacht. Maar nu je het zegt wil ik mijn notitieboeken, mijn ‘Morning pages about the artist way’, aan mijn vriend Max geven en mijn perspectief op het leven nalaten. Ik vertrouw Max, hij weet wat dit voor me betekent.

Wat de laatste levensfase betreft is mijn vriendin van 82, Gisela, echt een voorbeeld voor me. Alleen al door een uur met haar samen te zijn leer ik zoveel. Over hoe ze van alles geniet, van haar eten, van haar eigen kunst, van ieder klein moment. Ze zegt ongegeneerd alles wat ze denkt. Ze draagt zichzelf, ze is haar eigen ouder. Het kind dat ze van binnen is wordt zo gesteund, geliefd, gedragen. En de dood is voor haar geen taboe, we praten en lachen er samen over. Over haar uitvaart zegt ze dat ze zo’n voorstelling niet hoeft in haar levenstheater. Ze wil dat we haar gewoon heel simpel teruggeven aan de natuur.